Odpowiedź ukryta jest w nazwie. Słowo atopia wywodzi się od greckiego słowa atopos – oznacza niezwykły, nie na swoim miejscu. Dlaczego niezwykły? Ponieważ (na szczęście) niektóre tylko osobniki mają skłonność do nieprawidłowej (bo nadmiernej) odpowiedzi w stosunku do alergenów powszechnie występujących w otoczeniu np. roztoczy kurzu domowego, pyłków. W wyniku tego kontaktu dochodzi do aktywacji komórek zapalnych i produkcji mediatorów zapalnych, czyli substancji odpowiedzialnych za powstanie świądu.

Dlaczego tak się dzieje?
Zacznijmy od początku…

Skóra to cudowny płaszcz. Chroni organizm przed nadmierną utratą wody oraz wnikaniem patogenów ze środowiska zewnętrznego.
Posiada własny, „prywatny” układ odpornościowy (SIS).
W przypadku atopików dochodzi do „uszkodzenia płaszcza” w wyniku wadliwej budowy naskórka. Niewłaściwa ilość kompleksów lipidowych: cholesterolu, kwasów tłuszczowych i ceramidów oraz zaburzona synteza białek warstwy rogowej naskórka (filagryny) ułatwiają wnikanie alergenów. Wtedy do działania „wkracza” SIS. Znajdujące się w naskórku komórki dendrytyczne tzw. „zwiadowcy” rozpoznają antygeny (czyli „obcych”) i informację przekazują dalej. I tu pojawia się kolejny defekt – nadmierna (nieadekwatna do bodźca) reakcja ze strony układu immunologicznego.
Zatem decyzja o „wyroku” jest wypadkową nieprawidłowego funkcjonowania bariery naskórkowej (tzw. defektu ektodermalnego) oraz zwiększonej produkcji przeciwciał klasy IgE .

Do grupy najczęstszych alergenów należą:

• roztocza kurzu domowego (do 80% psów)
• roztocza magazynowe
• grzyby i pleśni
• pyłki drzew (topoli, dębu, brzozy, wierzby) i traw

Rzadko dochodzi do uczulenia na tylko jeden alergen. Zwykle na grupę alergenów.
Uważa się że psy urodzone w okresie pylenia częściej zapadają na AZS, co potwierdzałoby podejrzenie alergizacji podczas pierwszych miesięcy życia.
Natomiast zamknięcie czworonogów w domach, zwiększa ich ekspozycję na alergeny kurzu domowego, roztocza magazynowe czy nasz naskórek.
Nie bez znaczenia jest też narastające zanieczyszczenie środowiska – obecność ozonu, SO2, NO2.

Problem atopii pojawia się u zwierząt w wieku od 6 miesięcy do 3 lat. Manifestuje się świądem o typowym rozmieszczeniu (okolica twarzy – skóra wokół oczu i warg, wewnętrzna powierzchnia małżowin usznych, okolica podbrzusza, pach, pachwin, przestrzeni międzypalcowych i odbytu oraz nasady ogona od strony brzusznej).
Jednym z pierwszych i wiodącym objawem jest rumień (czyli zaczerwienienie skóry) oraz świąd, któremu towarzyszy drapanie i ocieranie się zwierzęcia, dlatego z czasem dołączają przerzedzenia włosa, wtórne infekcje o podłożu bakteryjnym (Staphylococcus intermedius i pseudointermedius) i grzybiczym (drożdżakiem Malassezia), przebarwienia i lichenizacja skóry (czyli pogrubienie skóry w wyniku działania przewlekłego stanu zapalnego).
Często towarzyszącym objawem jest zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego.
Może również dołączyć zapalenie spojówek.
Świąd może być sezonowy lub całoroczny (w zależności od alergenu).
Do ras predysponowanych należą:

• Golden retrievery
• Labradory
• Boksery
• Buldożki francuskie
• West highland white teriery
• ON
• Setery
• Sznaucery
• Spaniele
• Shar-Pei

Pierwszym krokiem w drodze do postawienia rozpoznania jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu, wnikliwego badania klinicznego oraz diagnostyki mającej na celu wykluczenie innych chorób przebiegających ze świądem (alergii pokarmowej, alergicznego pchlego zapalenia skóry, świerzbowca skórnego czyli drążącego, dermatofitozy, chłoniaka epiteliotropowego).
Testy alergiczne, zarówno serologiczne jak i śródskórne powinny być stosowane jako uzupełnienie diagnostyki klinicznej, a nie podstawa do postawienia rozpoznania. Wykonuje się je u zwierząt powyżej pierwszego życia (np. u szczenięcia z miotu wiosennego – testy na jesieni, gdy skończy 1,5 roku).
W przypadku psów, do wzrostu IgE dochodzi również w przebiegu inwazji pasożytnicznych, dlatego przed przystąpieniem do wykonania testów alergicznych, zwierzę powinno zostać gruntownie odrobaczone.
Na min. 14 dni przed wykonaniem testów należy odstawić leki sterydowe, a leki p/histaminowe 10 dni wcześniej.
W przypadku pozytywnego wyniku testu alergicznego, zwłaszcza na alergeny występujące przez cały rok np. roztocza kurzu domowego, istnieje możliwość przeprowadzenia odczulania.
Odczulanie polega na podawaniu alergenu w dawce powoli rosnącej. To takie „oswajanie” organizmu z alergenem. Proces odczulania trwa ok. 3 lat. Za sukces uważa się zmniejszenie objawów alergii o 70%.

1. Unikać czynników, które wyzwalają lub zaostrzają objawy np. infekcje wikłające, alergeny środowiskowe
2. Redukować świąd:
   • terapia sterydowa stosowana ogólnie
   • sterydy stosowane miejscowo (w postaci maści, kremów, sprayów)
   • leki antyhistaminowe
   • cyklosporyna („oszust” układu immunologicznego)
   • przeciwciała monoklonalne (to białka, które łącząc się z substancją o nazwie interleukina 31 hamują powstawanie świądu w AZS)
3. Pielęgnować skórę:
   • szamponoterapia + spray (wspomagająco w celu redukcji flory oportunistycznej, która nadmiernie namnaża się w wyniku osłabienia bariery skórnej). Prawidłowo wykonywana szamponoterapia odgrywa kluczową rolę w ograniczeniu leków stosowanych ogólnie.
4. Podawać NNKT (kwasy omega – 6 odpowiedzialne m.in. za utrzymanie bariery wodnej oraz kwasy omega – 3 wykazujące działanie p/zapalne i p/obrzękowe).

Atopia jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną, o czym lekarz powinien poinformować Opiekuna. Terapia polega na wyciszaniu objawów w celu zapewnienia odpowiedniego komfortu życia chorego. Sukces terapii w znacznym stopniu zależy od dobrej współpracy lekarza z Opiekunem i polega na umożliwieniu życia pacjenta w dobrym komforcie.

lek. wet. Ilona Blanc, Specjalista Chorób Psów i Kotów